Fonteo sta María de
Reserva da Biosfera
O seu nome deriva do nacemento do río Eo. Fonte do Eo
Limita o Norte con Braña; ao Sur con Librán; ao Leste con Cubilledo e ao Oeste con Pena (Castroverde).
Festa de Santa Mariña de Fonteo (15 de agosto).
Nucleos de poboación:
O Barreiro - Castiñeiras - A Ferraría - Fonteo - O Pibidal - Río de Castro - Valdeirexe - A Veiguiña
Fonteo
En Fonteo, a partir de múltiples ollos sobre a pedra calcaria, sae a auga que se converterá no Eo que rega as terras dunha ampla extensión da Reserva da Biosfera río Eo, Oscos e Terras de Burón, cuarta reserva concedida en Galicia.
HISTORIA DE GALIZA Ramón Otero Pedrayo:
... Fonteo, Brana, Retizós — eo rego Martino leva xa o senso de Eu cuio nome e balume remanece do seu xuntárese cas augas baixadas do Hespidal de Montouto por riba de Para- davella no hourizonte en que asegura suas fragas o monte dos...
Río que discorre pola zona máis occidental da rexión facendo de fronteira entre Asturias e Galicia. Nace en Baleira (Lugo), na sierra de O Mirador, a unha altitude de 850 m, e esténdese ao longo de 91,50 km para desembocar no mar Cantábrico
Flora
O curso alto do Eo, ata os límites do municipio, así como os seus afluentes, presentan importantes manchas de bosque de interior nas que domina un estrato arbóreo formado basicamente por ameneiros (Alnus glutinosa), acompañado de salgueiros (Salix atrocinerea), ou acivro (Ilex aquifolium)arraclanes (Frangula alnus), freixos (Fraxinus excelsior), abeleiras (Corylus abelá) e olmos montanos (Ulmus glabra), entre outros. Así mesmo o fento sucesorio macaronésico (Woodwardia radicans) tamén habita nestes bosques de interior.
Fauna
O río Eo alberga importantes comunidades de especies faunísticas ameazadas o que lle valeu a súa inclusión na Rede Natura 2000, ben como LIC (Lugar de Interese Comunitario), a través da Directiva Hábitats, ben como ZEPA (Zona de Especial Protección para as Aves), a través da Directiva Aves.
En canto á fauna íctica, aparecen o salmón (Salmo salgar ) a lamprea mariña (Petromyzon marinus), a zamborca (Sábalo sábalo), o reo (Salmo trutta trutta), a anguía (Anguilla anguilla) e a voga (Chondrostoma polylepis).
Entre os invertebrados destacan a especie de bolboreta (Callimorpha quadripunctaria), o cabaliño do demo (Coenagrion mercuriale), e a madreperla de río ou mexillón de río Margaritifera margaritifera. Tamén se recolleron citas do ameazado cangrexo de río autóctono (Austropotamobius pallipes). Mamíferos de interese comunitario que aparecen no Eo son a londra (Lutra lutra) e o desmando ibérico (Galemys pyrenaicus).
Uns metros máis abaixo deste nacemento do rio EO, encóntrase a empresa de maior factuación do concello ovapiscis a principal actividade e:
Desenrolo e cría de lotes de reproductoras, reproducción, producción de hueva para caviar
Piscifactoria de Fonteo ovapiscis
Retizos sta María Magdalena
Retizos:
Señorío de Santa María de Meira (de 1150 a 1525 Galicia medieval
Hoxe en día:
Pertence ao arciprestazgo de Luaces, e limita coas parroquias de Martín e Milleirós (esta do concello de Pol) ao norte, coa Braña ao sur, Cubilledo ao leste, e Montecubeiro (do concello de Castroverde) e Milleirós, Caraño (as dúas do concello de Pol) ao oeste.
A igrexa parroquial está dedicada a Santa María Madalena é do século XVII, celebrse a suas festas o primeiro Domingo de Outubro.
Está composta por : Retizós, San Román, o Alledo e Muiña
Esperela san Pedro de
Monasterium Sancti Petri de Asperella
Historia:
"Asperella, San Pedro de. En la feligresía de su nombre, mun. de Valeira (Lugo). El 20 de abril del 857 en la donación por Ordoño I a la catedral de Oviedo se incluye «in territorio Nera, monasterium Sancti Petri de Asperella»"
Outro dos feitos acontecidos neste lugar e que ten moito que ver con este Mosteiro, foi unha cruenta e brutal batalla acontecida nestes lugares, concretamente no Monte que aínda hoxe en día conserva o nome de "Monte dá Matanza" segundo a lenda se di que esta igrexa se construíu no sitio onde deixo de correr o sangue que viña monte abaixo polo regueiro que baixa dende o lugar da batalla, segundo algúns veciños, haí un túnel feito de pedra e chantos baixo o terreo, que conducía ao devandito mosteiro; Outros escritores simplemente a denominarón esta batalla como unha "Carniceria"
Destes feitos queda constancia na fachada do antigo concello un escudo en pedra no que se representa un soldado cristián acoitelando os mouro
Nesta época polo que se aprecia nestes escritos dos reis Asturians, toda esta zona denominábase territorio Nera / neyra (en referencia ao rio Neira,(que nace no lugar de Fontaneira) e con toda seguridade xa ven da época Romana).
O Obispado de Oviedo chegaba ao val de Valonga que denominaban valle_longo (onde parece ser existiu outro mosteiro en honor a sta Maria,mosteiros que se van creando durante a reconquista para afianzar o terreo e poboalo ).
“Actas dos reis Asturians” (718-910)
Carta de delimitación da diócese acordada no concilio de Oviedo do 20 de Abril do ano de 857
In Gallctia, Vallis Longa, Suar-
na, Neira, tota Sarria usque ad liu-
men Mineura, cum Paramo;... tota
Lemos cum Vinitia et Verosma et
Saviniana et Froiare usque ad flu-
men Silum, Asma,Camba, Castella,
Ënsania, Barbantes, Aviancos, Avia
et Avion; Limia cum ecclesiis de
Petraio, quae aedificatae sunt vel
fuerint inter Arnovium flumen et
Silum, a termino mentis Buron et
per aquam Zorae usque in flumen
Amoiae,etper Ipsum decursum us-
que in flumen Minium, in Veza, us-
que portellum de Venati, et eccle- 
sias de Salas inter Arnoiam et Si-
lum, cum ecclesiis de Barrosa.
………………………….
Pousada San Lourenzo de
San Lourenzo de Pousada :
Pertence o arciprestado de Valdepedroso, delimitada ó norte polas freguesías de A Esperela e A Fontaneira ; Polo Sur ,Penarrubia (Baralla) e Pedrafita de Camporredondo (Baralla) ; ó leste Teixeira e Pedrafita de Camporredondo (Baralla), ó oeste Riomol (Castroverde) e Furís (Castroverde).
Significado.:( Corpus lexicográfico da lingua galega)
"Pousada, casa de aloxamento, en que se dorme, unha ou mais noites, por favor, ou pagando."
Está composta por oito pobos :
.-Airexe
.- O Lago
.- Pousada
.-O Queirogal
.- A Quintá
.- Rego de Pereira
.- Teilalle
.- Vilar
Sitios de interes
hai dous monumentos de carácter relixioso: en Quintá está a Capela de Santa Bárbara, unha pequena construción popular; No seu interior ten só un retablo de estilo neoclásico.
En Ai-rexe está a Igrexa parroquial de San Lourenzo de Pousada. de planta cadrada, divídese no seu interior en tres naves, separadas entre si por dúas fileras de columnas e pilastras. O presbiterio é de planta cadrada, con tres contrafortes no exterior. O frontal ten unha portada con arco de medio punto, e sobre esta a torre campanario que sobresae, formando un cobertizo de planta cadrada, que apoia sobre catro piares. Dos retablos que se conservan, o da capela maior é de estilo barroco e encóntrase mutilado por causa de diferentes reformas no edificio. Os das capelas laterais son de estilo neoclásico
Martin Santiago de
Pertencente a o Arciprestado de Luaces
Limita ao norte con San Xurxo de piquín e Lúa (Ribeira de piquín), ao sur Cubilledo e Retizós, ao leste Piñeira (A Fonsagrada) e San Xurxo de Piquín (Ribeira de Piquín) e ao oeste con Milleirós e Valonga (Pol).
Está composta por estes pobos:
A Chousa , Coroto , A Cortevella , A Costa , Couto de Pedra , Fórneas , Landeira , Loureiro , Martín , Mendreiras , Murias , Paradela , As Penelas , O Casal , O Real , As Salgueiras , San Bernabé da Xesteira .
No lugar de Coroto encontramos os restos prehistóricos dun castro con lendas sobre mouros
IGREXA DE SANTIAGO DE SAN MARTÍN
A IGREXA situada a dereita do río Martín coroa un outeiro dende o que se é posible observar todo o pobo. É un templo con amplos muros de cachotaría de lousa recebos.
A nave está cuberta a dúas augas. Posúe dúas portas alinteladas, unha na fronte -e- outra no lateral norte. Sobre a fachada eríxese suntuosa unha espadana dun corpo con dúas troneiras, dúas campás -e- cimacio cunha troneira. Tén un pórtico cuberto a tres vertentes -e- con tres arcos de medio punto.
O presbiterio, con tellado a catro augas, forma un mesmo corpo coa capela da Portaría que se estende ao lateral sur. Esta, presenta arco de medio punto, bóveda de canón -e- dous ventanais laterais. O presbiterio ábrese á nave- cuberto por unha cúpula - con arco triunfal de medio punto sobre pilastras e impostas. A sancristía, na parte posterior, ten planta semicircular -e- cuberta cónica similar a unha ábsida ROMANICO.
O retablo maior está formado por dúas columnas lisas, ocupa toda a cabeceira -e- é de carácter neoclásico. Posúe imaxes de Santiago milhomes, cun ARABE aos pés do cabalo; de San Antonio, Santa Lucía, Inmaculada, San Roque -e- San Antonio Abad. Ademais na nave hai tres retablos con esculturas de San Juan Bautista, San Francisco de Asís, Santa con espada -e- dous relevos de Santa Teresa.
Na aldea de San Bernabé, hoxe abandonada, está a Capela de San Bernabé,(donde se ofrecían los animales, personas ; As xentes do lugar din que celebrabanse e facíanse rogativas ante os cruceiros e peregrinaban o lugar de xeonllos )
Fiesta de San Bernabé da Xesteira (parroquia de Martín) 12 junio.
Lendas
Lenda da Igrexa de Martín: conta a lenda que na parte superior desta igrexa existía unha campá, das pequenas, chamada o"esquilón" cuxos efectos a tocarse soían ser desastrosos, e producía un son moi agudo; tanto era así, que podía cambr un día perfectamente despexado nunha tarde de tronos, treboadas e saraiba. Din que hai moitos anos existía un home, que procedía de familia boa, pero a desgraza cebouse nel; as xentes do lugar dicían que non estaba ben da cabeza. Pero tíñalle gusto a estar tocando as campás, tanto era así que houbo veces que lle tiñan sangrado os pés (pois atábanlle as mans). Comentan que o bo do home tiña a teima de querer tocar o esquilon e sorríase vendo correr as xentes a recolle-los rabaños, roupa e outras cousas por mor a que as treboadas o estragasen todo. A dita campá foi inhabilitada, se ben aínda está na igrexa, e a ninguén pode tocala.
Outra lenda dicía que as persoas non crentes (os ateos) eran enterrados detrás da igrexa sen ataúde nin panteón; tan só nun furado e, cada vez que se facia unha procesión (ven sexa pola semana santa, ou para unha rogativa) era paso obrigado pasar enriba destes.
Tamén se dicía que en tempos era costume enterrar o morto con cestas de comida; noutros casos, as cestas eran comidas por aqueles que ían os enterros (mesmo algún, teñen dito, non comía nada nos días precedentes ao suceso, para, despois darse a gran fartura: estes, entre as xentes dos lugar, eran chamados os famentos). Outro tanto ocorría seica nunha voda ou nun bautizo.
Persoas ilustres: (homenaxe a todos e cantos veciños foron desta parroquia) pero de xeito moi especial a todos aqueles que perderon a súa vida neste empeño e nos deixaron un legado de incalculable valor emocional, sendo digno de ser recordado.
Desde aquí quero facer un pequeno homenaxe......a todas estas persoas que teñen que ocupar un lugar privilexiado no recordo deste municipio.
Arximiro Rico Trabada……. Mestre (naceu no San Bernabé (Baleira-Lugo) o 14 de setembro de 1905, mutilado e asasinado o 1 de setembro de 1937, e que creou a seguinte poesía, dedicada á festa de República o 14 de abril de 1936):
"Houbo un tempo en que forte e esplendorosa,
Galicia foi polas nacións mirada,
e baixo a súa bandeira victoriosa,
tiña moita grandeza cobixada."
